Kategori : Bitkisel Üretim - Etiketler :dünyada patates üretimi, patates ihracat miktarı, patates üretimi, türkiyenin patates üretimi - Tarih : 18 Şubat 2015

Solanaceae familyasına ait olduğu bilinen patatesin (Solanum tuberosum L.), Güney Amerika`nın And Dağları yöresindeki arazilerde doğal olarak yetiştiği; 16. yüzyılın ikinci yarısında İspanyollar tarafından ülkelerine getirildiği, buradan İngiltere, İrlanda ve İskoçya`ya, daha sonra diğer Avrupa ülkelerine yayıldığı bilinmektedir. Sömürgeleştirme sırasında da Avrupa`dan diğer kıtalara yayılmıştır. Türkiye`ye ilk kez 19. yüzyıl sonlarında giren patates, önce Doğu Karadeniz Bölgesine, daha sonra da batıdan Trakya Bölgesine girmiştir (Berksan, 2002).

Patates dünya nüfusunun beslenmesinde temel gıda kaynakları arasında pirinç, buğday ve mısırdan sonra 4. sırada yer almaktadır. Karbonhidrat, protein, vitamin ve mineral maddeler açısından zengin, beslenme değeri yüksek bir üründür. Özellikle de azgelişmiş ve dengesiz beslenmenin yaygın olduğu ülkelerde değerli bir gıda kaynağıdır. Patatesten insan ve hayvan beslenmesinin yanı sıra, sanayi ham maddesi olarak da yararlanılmaktadır.

Dünya nüfusundaki hızlı artış dikkate alındığında, doğal kaynakların korunarak, bugünkü ve gelecek kuşakların gıda güvencesinin sağlanmasında patates önemli bir ürün olarak karşımıza çıkmaktadır. FAO tarafından da taşıdığı ekonomik önem, besin değeri, dünyadaki açlığın ve kırsal yoksulluğun azaltılmasına sağladığı katkı dolayısıyla patates “gizli hazine” olarak tanımlanmıştır (TZOB, 2014).

Dünyada üretilen patatesin yaklaşık olarak yarısı taze olarak tüketilmekte, geri kalanı ise işlenmiş gıda ürünü, hayvan yemi, endüstriyel nişasta ve tohumluk olarak kullanılmaktadır. Taze tüketim daha çok fırında pişirme, haşlama, kızartma şeklinde olurken, işlenmiş gıda dondurulmuş parmak patates ve cips şeklindedir. Patates nişastası ise ilaç, tekstil ve kâğıt endüstrilerinde yapışkan, tutkal şekillerinde kullanılmaktadır. Patates kabuğu ve işlendikten sonra kalan diğer değersiz atıklar ise nişasta yönünden zengin olduklarından sıvılaştırılabilmekte ve yakıt olarak kullanılan etanol yapılmak üzere mayalanabilmektedir (TZOB, 2014)

Dünyada en önemli patates üreticisi olan ülkeler Çin, Hindistan, Rusya, Ukrayna ve ABD`dir. Bu beş ülkenin dünya patates üretiminden aldıkları pay %50`yi aşmaktadır. Türkiye 3,9 milyon tonluk üretimi ile 19. sırada yer almaktadır (Tablo 1).

Türkiye`de hemen hemen her ilde patates üretimi yapılmaktadır. Üretim yoğun olarak sırasıyla Niğde, İzmir, Konya, Afyon ve Kayseri illerinde gerçekleştirilmekte; bu illeri sırasıyla Bolu, Adana, Nevşehir, Aksaray, Bitlis izlemektedir. Toplam patates üretiminin yaklaşık %75`i bu illerde üretilmektedir (Tablo 3).

1990-2013 yıllarını kapsayan dönemde Türkiye`de nüfus %36 artmasına karşılık, dar ve orta gelirli yurttaşların temel gıdaları arasında yer alan patates üretimi %8 oranında düşmüştür. 2000 yılı sonrası dönem ele alındığında; nüfusun %19 oranında arttığı; buna karşılık patates üretiminin ise %26 oranında gerilediği görülmektedir (Tablo 3).

2012 yılında patates üretimi 4,8 milyon ton iken, 2013 yılında %18`lik bir düşüşle, 3,9 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Belirli bir üretim planlaması olmadığı için fazla üretim yapılan 2012 yılında girdi fiyatlarındaki fahiş artışlara karşılık, patates piyasada hak ettiği değeri bulamamıştır. Buna ihracat imkânlarının kısıtlı oluşu da eklenince, satılamayan patates tarlada, depolarda kalmış, hayvan yemi olmuş, hatta çöpe gitmiştir.

Bu nedenle çiftçi 2013 yılında patates ekimini azaltmış, bazı tüccarlar elindeki ürünü daha yüksek fiyatlara satmak için stok yapmış, ayrıca Irak‘a yapılan ihracatın da etkisiyle fiyatlar olağanüstü seviyelere çıkmıştır.

Özetlemek gerekirse; patates üreticisi uzun yıllar siğil hastalığı nedeniyle ürün alamamış, ekim alanları boş bırakılmıştır. 2012 yılında bol ürün alınmış, ancak satılamamış, ürün tarlada kalmıştır. Çiftçi 2013 yılında üretimi kısmış, üretim talebi karşılayamamış; buna Irak‘a yapılan ihracat ve tüccarların spekülasyonu da eklenince fiyatlar olağanüstü yükselmiştir.

Sorunlar ve Çözüm Önerileri

* Üreticilerin kendi ürettikleri üründe söz sahibi olabilmeleri ve sahip oldukları hakları etkin bir şekilde kullanabilmesi ancak örgütlenmeyle mümkün olacaktır.

* Patateste sorunun çözümü için, vakit geçirmeksizin arz-talep ve ihracat imkânları ile iklim koşullarını dikkate alarak üretim planlaması yapmalı, patates yetiştirmeye elverişli yeni üretim bölgeleri belirlenmelidir.

* Patates siğili hastalığı nedeniyle karantina uygulanan alanlarda alternatif ürün yetiştiren çiftçilere 2010 yılından itibaren üç yılda bir olmak üzere 110 TL/da ödeme yapılmaktadır. Hastalık nedeniyle üretim desenini değiştirmek zorunda kalan çiftçilere yapılan ödeme miktarı artırılmalıdır.

* Elektrikte uygulanmakta olan yüzde 18 KDV, tarımda kullanılan elektrikte yüzde 1`e indirilmeli, pay ve fonlar kaldırılmalıdır.

* Patates üretiminde kullanılan diğer girdilerin vergi oranları düşürülmelidir.

* Patateste verimi ve üretimi artırmak ya da en azından aynı düzeyde tutabilmek için her üç yılda bir tohumluğun değiştirilmesi ve virüsten ari tohumluk kullanılması gerekmektedir.

* Sertifikalı tohumluk üretimi teşvik edilmelidir.

* Depo yetersizliği nedeniyle patateste stoklama sorun olmaktadır. Bu nedenle modern depolar oluşturulması teşvik edilmelidir.

* Patates işleme tesislerinin sayısı arttırılmalıdır.

KAYNAKLAR

Berksan, Ö.F., 2002. Patates Tarımı (ed. Y. Şimşek), Kar Tarım, Ankara

FAOSTAT, 2015, Area harvested and production quantitiy of potatoes, http://faostat.fao.org/site/567/DesktopDefault.aspx?PageID=567#ancor

Oral, N., H. Şengül, 2013. “Türkiye`de Bitkisel Üretim”, Türkiye`de Tarımın Ekonomi Politiği, 1923-2013 içinde, Notabene Yayınları, İstanbul, s. 201-211

http://www.notabeneyayinlari.com/tur_detay.php?id=106

TÜİK, 2015a. Bitkisel üretim istatistikleri, Yumru ve Kök Sebzeler http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1001

TÜİK, 2015b. Bitkisel üretim istatistikleri veri tabanı, http://tuikapp.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zul

TZOB, Patates hasadı, 26.10.2014, http://www.tzob.org.tr/Bas%C4%B1n-Odas%C4%B1/Haberler/ArtMID/470/ArticleID/1215/Patates-hasad%C4%B1

Yazının orjinal metni: ZMO